فصلنامه شماره 34 فصل زمستان سال 1397

زمستان 1397 - شماره (34)- سال 9 میزان بازدید : 2694
واکاوی تبلور عدالت محیطی در اندیشه آرمان‌شهری اسلامی جهت کاربست در شهرسازی اسلامی؛ مطالعة موردی: محله روستا بنیان سفین کیش نویسندگان: محمد مهدی عزیزی (نویسنده مسئول) اسفندیار زبردست رضا اکبری صفحات از: 5 - 22 تعداد بازدید: 231 تعداد دانلود: 192
مشاهده چکیده چکیده با بررسی ادبیات نظری موجود در زمینه شهر اسلامی، این اطمینان حاصل گردید که «عدالت» - در کنار برخی اصول دیگر، نظیر وحدت، احترام به مالکیت‌ها، قاعده لاضرر و لاضرار و ... - یکی از اصول قطعی شهرسازی اسلامی است. موضوع عدالت محیطی در آرمان‌شهر اسلامی در حالی که یکی از موضوعات مهم در جامعه و شهر اسلامی است، موضوعی کاربردی نیز هست که به برخی نیازهای کنونی شهرسازی کشور پاسخ خواهد داد. از جمله بافت هایی که این رویکرد را در آن با تاکید بیشتر می توان پی جست محله هایی از شهر هستند که با بنیان روستایی شکل گرفته اند و به دلیل طی نشدن فرایند صحیح ادغام در شهر، به صورت محله ای مسئله دار در شهر درآمده و به تدریج انواع نابرابری های محیطی در آنها بروز پیدا می کند. در این باره، به منظور بررسی امکان توسعه اصل شیعی عدالت در نظام شهرسازی ایران، محله روستابنیان سفین جزیره کیش به عنوان نمونه ای از محدوده های شهری که به نظر می رسد در معرض بی عدالتی محیطی است، انتخاب و بررسی شد. روش تحقیق مقالۀ حاضر توصیفی با ابزار مطالعات اسنادی و همچنین روش تحلیلی است که به منظور بررسی دقیق تر موضوع در نمونه موردی از تکنیک پیمایش و ابزار پرسشنامه استفاده شده است. بر اساس مطالعات نظری و تجربی عوامل مشترک عدالت محیطی از منظر اندیشه های آرمان‌شهری اسلامی و نظریات شهرسازی در قالب برابری اجتماعی اقتصادی، برابری زیست محیطی و برابری رویه ای احصا گردید. برای پی جویی مؤلفه های احصا شده در چارچوب نظری، شواهد و مدارک برآمده از نتایج پرسشنامه در نمونه موردی با ضریب آلفای کرونباخ 0.928 در محدوده حاکی از آن است که بیشترین بی عدالتی در عامل اجتماعی اقتصادی از منظر توزیع هزینه ـ فرصت ها با امتیاز استاندارد 2.45 است. در نهایت با توجه به تأکید ویژه اندیشه های آرمان‌شهری اسلامی بر برابری اجتماعی اقتصادی و تدقیق در نمونه موردی، عوامل عدالت محیطی از منظر آرمان‌شهرهای اسلامی احصا، تدقیق و معرفی شدند که عبارت‌اند از: عدالت در توزیع هزینه - فرصت ها؛ عدالت در به رسمیت شناختن افراد؛ عدالت در توجه به ظرفیت‌ها و توانایی افراد و عدالت در رویه سیاسی و مشارکت ساکنان در تمامی مراحل تهیه و اجرای طرح ها، تصمیم گیری ها و اتخاد سیاست های شهری. واژگان کلیدی شهر اسلامی، شهرسازی اسلامی، عدالت، عدالت محیطی، سفین کیش دریافت مقاله دریافت چکیده
مقایسه تطبیقی محله های نوساز و قدیمی اصفهان از نظر میزان انطباق پذیری با شاخص های ایرانی ـ اسلامی؛ مطالعه موردی: محله های جویباره و شهرک نگین نویسندگان: جمال محمدی (نویسنده مسئول) سیدرضا آزاده صفحات از: 23 - 34 تعداد بازدید: 228 تعداد دانلود: 113
مشاهده چکیده چکیده امروزه در ادبیات برنامه ریزی و طراحی شهری، توجه به مقیاس های فضایی کوچک همچون محله های شهری به عنوان مهم ترین مکان سکونت شهروندان از اهمیت بالایی برخوردار است. در این زمینه توجه به ارزش ها و اصول دین اسلام، نقش تعیین کننده ای در کیفیت طراحی و ویژگی های محله های شهری دارد. این پژوهش ویژگی های طراحی شده در محلات را با کمک شاخص های مستخرج از اصول دین مبین اسلام مورد ارزیابی قرار می دهد. در این راستا دو محله (محله قدیمی جویباره و محله جدید شهرک نگین) در شهر اصفهان انتخاب شد. سپس شاخص های طراحی محله های مسکونی بر اساس اصول دین اسلام استخراج شد. در این زمینه 25 شاخص در سه بعد کالبدی ـ محیطی، اقتصادی و اجتماعی انتخاب شد. در گام بعدی، با بهره گیری از تکنیک پرسشنامه و مطالعات میدانی، داده های پژوهش گردآوری شد. در مرحله بعد، اطلاعات جمع آوری شده وارد نرم افزار SPSS شد. نهایتاً وضعیت دو محلۀ مورد مطالعه از حیث شاخص های طراحی محله های اسلامی با استفاده از آزمون تی دو نمونه ای مقایسه شد. نتایج تحلیل های آماری نشان داد که میانگین های دو گروه در دو محله مورد مطالعه، در 20 شاخص تفاوت معناداری دارند و همچنین میانگین شاخص ها در محله جویباره بسیار بالاتر از شهرک نگین است. بیشترین اختلاف بین دو محله مورد مطالعه به ترتیب در بخش های اجتماعی، کالبدی و اقتصادی است. نکته حائز اهمیت آنکه این دو محله در بخش اقتصادی، اختلاف بسیار ناچیزی دارند. واژگان کلیدی طراحی، محله مسکونی، شهر اسلامی، شاخص، جویباره، شهرک نگین، اصفهان دریافت مقاله دریافت چکیده
بررسی کیفیت روابط همسایگی درون محله ایرانی اسلامی و نقش آن در دلبستگی به مکان؛ مطالعة موردی: محله ساغریسازان شهر رشت* نویسندگان: علی اکبر سالاری پور (نویسنده مسئول) حمید رمضانی نادر زالی مریم صفای کارپور صفحات از: 35 - 48 تعداد بازدید: 286 تعداد دانلود: 99
مشاهده چکیده چکیده با گستردگی و پیچیدگی ابعاد زندگی شهری به‌خصوص در کلان‌شهرها محلات نقش کمتری در شکل‌دهی به روابط اجتماعی و دلبستگی مکانی پیدا نموده‌اند. در حالی که بیشتر تحقیقات بر سنجش کمی تأثیر همسایگی بر دلبستگی به محله تمرکز داشته‌اند، تلاش کمتری در زمینه ایجاد تصویری مدون از کیفیت، عمق و چگونگی روابط همسایگی درون محله‌های شهرهای ایرانی اسلامی و رابطه آن با دلبستگی مکانی صورت گرفته است. مقاله حاضر با اتخاذ روش کیفی و کل‌نگرانه به دنبال توصیف کیفیت روابط همسایگی درون این محله‌ها و برهم کنش آن با دلبستگی به محله است. برای این منظور محله ساغریسازان به عنوان یکی از قدیمی‌ترین محله‌های شهر رشت برای مطالعه انتخاب شده است. این محله در بافت مرکزی شهر رشت واقع شده است و علیرغم وقوع تغییرات زیاد، همچنان تا حد زیادی توانسته ساختار کالبدی و اجتماعی یک محله سنتی را حفظ نماید. برای دستیابی به تصویری تاریخی از روابط همسایگی و دلبستگی مکانی به محله سنتی باید خاطرات و تجربیات ساکنین قدیمی این محله را مورد تحلیل قرار داد. پژوهش حاضر با استفاده از روش مورد پژوهی کیفی برای توصیف عمیق این تصویر تاریخی از خلال روایت‌های ساکنین محله است. به این منظور با 17 نفر از ساکنین قدیمی محله ساغریسازان مصاحبه عمیق با استفاده از تکنیک ترسیم نقشه- روایت صورت گرفته است. ترسیم نقشه از محله در زمان گذشته و تغییرات آن در طول زمان به مصاحبه شونده در بازخوانی بهتر خاطرات و تجربیاتی که برخی از آنها متعلق به بیش از نیم قرن گذشته است، کمک شایانی می‌نماید. در مرحله بعد اطلاعات به دست آمده از مصاحبه‌ها مورد تحلیل محتوا کیفی قرار گرفته است. نتایج نشان می‌دهد در محله سنتی همسایگی یک نقش اجتماعی بسیار مهم بوده که همراه با خود حس تعهد عمیقی نسبت به هم محله ای‌ها به وجود می‌آورده است. حمایت همسایه از همسایه به عنوان عضوی از خانواده، وابستگی احساسی شدید به همسایگان، مراقبت از یکدیگر و تعهد به تربیت فرزندان همسایه از جمله کیفیاتی در روابط همسایگی درون محله سنتی است که در حال حاضر به چشم نمی‌خورد. عناصر محیطی نقشی مهم در فراهم‌سازی بستر شکل‌گیری فرهنگ همسایگی در محله سنتی داشته‌اند. مسجد به عنوان مهم‌ترین مرکز اجتماعی، تراکم پایین ساختمانی و سبک سکونت اشتراکی در خانه‌های ویلایی و خاطره‌انگیزی محیط محله سنتی از مهمترین عناصر محیطی تسهیل‌کننده روابط همسایگی هستند. حضور در چنین محیطی منجر به شکل‌گیری زندگی اجتماعی پررنگی در محله سنتی شده و ساکنین مشارکتی فعال در امور محله خود دارند. بنابراین، دلبستگی به مکان‌ها در محله سنتی بیش از هر چیز تحت تأثیر معانی اجتماعی آن مکان‌ها است. همچنین دلبستگی ساکنین به محله سنتی از نوع دلبستگی فعال است که دارای ارزش و اثراتی به مراتب بیشتر از دلبستگی غیرفعال به محله‌های شهری است. واژگان کلیدی محله ایرانی اسلامی، روابط همسایگی، دلبستگی به مکان، دلبستگی فعال، ساغریسازان دریافت مقاله دریافت چکیده
تبیین مدل کیفیت محیط در بازآفرینی شهر ایرانی اسلامی نویسندگان: ایمان قلندریان مجتبی رفیعیان (نویسنده مسئول) صفحات از: 49 - 58 تعداد بازدید: 216 تعداد دانلود: 110
مشاهده چکیده چکیده نوسازی بافت‌‌های فرسوده با هدف ارتقاء کیفیت محیط با رویکردهای مختلف انجام شده است. امروزه بازآفرینی به عنوان پارادایم غالب نوسازی، ابعاد گسترده‌‌تری را برای بهبود کیفیت محیط، ملحوظ می‌‌دارد. از طرفی کیفیت محیط نیز با در نظر گرفتن ابعاد مختلف به بررسی ویژگی های محیط زندگی می پردازد. این پژوهش با هدف مطالعۀ ابعاد و شاخص‌‌های کیفیت محیط در بازآفرینی بافت‌‌های فرسوده در شهرهای ایرانی اسلامی، با روش کیفی (از نوع توصیفی تحلیلی) و با استفاده از نرم افزار MaxQDA به عنوان ابزار پژوهش انجام شده است. رویکرد حاکم بر مقاله، بر تعاضد (سازگاری علم و دین) تاکید دارد و با ترکیب مفاهیم کیفیت محیط، بازآفرینی و شهر ایرانی اسلامی مدل مناسب، استخراج می‌‌شود. مدل مستخرج از پژوهش مبتنی بر ابعاد و سطوح است. از انطباق شاخص های کمی و کیفیِ کیفیت محیط با ابعاد پنجگانه بازآفرینی، ابعاد و از ساحات وجودی انسان (بر آمده از مطالعات اسلامی) سطوح مدل (جسمی، ذهنی و معنوی) به دست آمده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد کیفیت محیط در بازآفرینی شهرهای ایرانی اسلامی تنها بر کالبد متمرکز نخواهد بود و ابعاد اجتماعی، مدیریتی، عملکردی، اقتصادی، ادراکی و محیطی را نیز در برمی گیرد. فرایند بازآفرینی و محیط باید در هر کدام از ابعاد ذکر شده به نیازهای جسمانی، نفسانی و عقلانی انسان پاسخگو باشد. واژگان کلیدی کیفیت محیط، بازآفرینی شهری، شهر ایرانی اسلامی، انسان دریافت مقاله دریافت چکیده
تحلیل نقش بازآفرینی بافت قدیم شهر اردکان در توسعه گردشگری شهری نویسندگان: علی شماعی (نویسنده مسئول) علی موحد حسن رضاپور میرصلاح صفحات از: 59 - 72 تعداد بازدید: 206 تعداد دانلود: 95
مشاهده چکیده چکیده بازآفرینی پایدار شهری برخلاف رویکردهای پیشین برنامه ریزی شهری که توجه صرف به جنبه های کالبدی می شد و مانع از تحقق اهداف معاصرسازی می گشت؛ توسعه و تجدید ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کارکردی شهر به عنوان نقشی مهم و تفکیک ناپذیر از جریان توسعه شهری مورد توجه قرار می دهد. یکی از روش های پیاده سازی بازآفرینی شهری، برنامه ریزی گردشگری بافت های قدیم شهری است. پژوهش حاضر با هدف تحلیل نقش بازآفرینی بافت قدیم شهر اردکان در صدد است تا با شناخت الگوهای بهینه توزیع عناصر زیرساختی شهر در راستای توسعه گردشگری انجام گرفته است. از این رو دیدگاه غالب پژوهش بازآفرینی پایدار شهری است. این پژوهش از لحاظ روش، اکتشافی- تحلیلی بوده است. محدوده مورد مطالعه در پژوهش حاضر، بافت قدیم شهر اردکان به میزان 47 هکتار و ترکیب یافته از سه محله بوده است. نمونه مورد مطالعه به تعداد 30 نفر از کارشناسان شهرداری، میراث فرهنگی و نخبگان شهری است. روش تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از مدل SWOT و QSPM بوده و نرم افزارهای مورد استفاده برای تحلیل، نرم های اکسل GIS و SPSS بوده است. یافته های پژوهش نشان داد که از بین هفت استراتژی مهم نقش بازآفرینی در توسعه گردشگری شهر اردکان، استراتژی هفتم یعنی «هدایت گرایش مردم به گذران اوقات فراغت در بافت‌های تاریخی با تبلیغات و معرفی عناصر و جاذبه های بافت» می تواند بیشترین نقش بازآفرینی در این بافت ها را داشته باشد. این گرایش می تواند با ایجاد کاربری هایی برای مقاصد خرید، آموزش، تفریح و سرگرمی و یا اهداف دیگر عملی شده و سایر عناصر تاریخی نیز در کنار چنین عواملی مورد توجه قرار گیرد. همچنین از لحاظ کیفیت اقدامات بازآفرینی در راستای توسعه گردشگری بر اساس روش تحلیل فضایی و مدل SWOT مشخص شد که محله چرخاب و بخش هایی از جنوب محله بازار نو دارای بیشترین پراکندگی کاربری های مخروبه و بایر است و ضرورت دارد توجه بیشتری به این بخش ها شود. واژگان کلیدی بازآفرینی شهری، پایداری شهری، گردشگری شهری، بافت قدیم شهر اردکان دریافت مقاله دریافت چکیده
تحلیل تاریخ ساخت، کاربری و ساختار معماری دروازۀ توپخانه در گستره تحولات میدان نقش جهان در دورۀ قاجار نویسندگان: نیما ولی بیگ (نویسنده مسئول) نگار کورنگی صفحات از: 73 - 84 تعداد بازدید: 231 تعداد دانلود: 85
مشاهده چکیده چکیده میدان نقش جهان از جمله شاخص ترین فضاهای شهری در معماری ایران محسوب می‌شود. با توجه به تعاملی که این میدان با فضاهای شهری اطراف خود داشته، دارای تعداد قابل توجهی ورودی در دوره‌های مختلف بوده است. از جمله این ورودی‌ها دروازه‌ای در ضلع غربی و در نزدیکی عالی قاپو است که کاربری، زمان ساخت و ویژگی‌های معماری آن تاکنون گمنام مانده است. با بررسی این دروازه به طور کلی می توان بخشی از تحولات عملکردی و کالبدی میدان را آشکار ساخت و نیز به طور خاص تاریخِ ساخت، کاربری و ویژگی‌های معماری این دروازه‌ را مشخص نمود. تاکنون تعدادی از پژوهشگران، پژوهش هایی را روی سیر تحولات میدان نقش جهان صورت داده‌اند. این پژوهش برای نخستین بار به مشخص کردن تاریخ ساخت، کاربری و ویژگی های معماری دروازۀ غربی میدان نقش جهان می‌پردازد. داده‌های این پژوهش ترکیبی از داده‌های کتابخانه‌ای و میدانی است. در این پژوهش با بررسی اسناد توصیفی و تصویری دوره‌های مختلف تاریخی و بررسی میدانی وضع موجود، موقعیت کنونی دروازه و کاربری گذشتۀ آن مشخص شد. پژوهش پیش روی تلاش دارد تا به اثبات دورۀ ساخت و کاربری دروازۀ مذکور و همچنین چرایی ساخت آن بپردازد. بررسی ها آشکار کرد که در دوران صفویه به جای این دروازه، ورودیِ‌ بدون سردرِ مشخص قرار داشته است. در دورۀ قاجار که بخش عمده ای از کاربری میدان به فعالیتهای نظامی اختصاص داشته، در فضاهای متصل به دروازه در ضلع غربی میدان، سربازخانه ای در میدان چهارحوض و فضاهای اطراف آن شکل گرفته بود. دروازۀ مذکور مسیر ارتباطی سربازخانه‌های این قسمت با میدان نقش جهان بوده است. از سوی دیگر مطالعات مقایسه ای دروازه های دوره قاجار با این سردر نیز آشکار ساخت که این سردر متعلق به زمان قاجار است. این دروازه در دورۀ پهلوی اول از میان رفته و این قسمت از میدان به شکل پیش از ساخت این سردر بازگشته است. واژگان کلیدی دروازه، توپخانه، میدان نقش جهان، اسناد تاریخی و تصویری، سربازخانه دریافت مقاله دریافت چکیده

شماره های پیشین

دوره دهم (تعداد شماره: 1)

شماره 37 - پاییز (1398)

دوره نهم (تعداد شماره: 4)

شماره 33 - پاییز (1397)

شماره 34 - زمستان (1397)

شماره 35 - بهار (1398)

شماره 36 - تابستان (1398)

دوره هشتم (تعداد شماره: 4)

شماره 29 - پاییز (1396)

شماره 30 - زمستان (1396)

شماره 31 - بهار (1397)

شماره 32 - تابستان (1397)

دوره هفتم (تعداد شماره: 4)

شماره 25 - پاییز (1395)

شماره 26 - زمستان (1395)

شماره 27 - بهار (1396)

شماره 28 - تابستان (1396)

دوره ششم (تعداد شماره: 4)

شماره 21 - پاییز (1394)

شماره 22 - زمستان (1394)

شماره 23 - بهار (1395)

شماره 24 - تابستان (1395)

دوره پنجم (تعداد شماره: 4)

شماره 18 - زمستان (1393)

شماره 17 - پاییز (1393)

شماره 19 - بهار (1394)

شماره 20 - تابستان (1394)

دوره چهارم (تعداد شماره: 4)

شماره 13 - پاییز (1392)

شماره 14 - زمستان (1392)

شماره 15 - بهار (1393)

شماره 16 - تابستان (1393)

دوره سوم (تعداد شماره: 4)

شماره 9 - پاییز (1391)

شماره 10 - زمستان (1391)

شماره 11 - بهار (1392)

شماره 12 - تابستان (1392)

دوره دوم (تعداد شماره: 4)

شماره 5 - پاییز (1390)

شماره 6 - زمستان (1390)

شماره 7 - بهار (1391)

شماره 8 - تابستان (1391)

دوره اول (تعداد شماره: 3)

شماره 1 - پاییز (1389)

شماره 2 - زمستان (1389)

شماره 3 - بهار (1390)

شناسنامه نشریه

نام نشریه

مطالعات شهر ایرانی اسلامی

رتبة نشریه

علمی- پژوهشی

موضوع نشریه

معماری و شهرسازی

صاحب امتیاز

پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری

مدیر مسئول

دکتر ایرج فیضی

سردبیر

دکتر احمد پوراحمد

معاون سردبیر

دکتر حسین کلانتری

مدیر داخلی

مهندس مسعود دادگر

مدیر اجرایی

مهندس منصور ندیری

ویراستار ادبی

سپیده فرجی

چکیده

واژگان کلیدی

چکیده

واژگان کلیدی

چکیده

واژگان کلیدی

چکیده

واژگان کلیدی

چکیده

واژگان کلیدی

چکیده

واژگان کلیدی