فصلنامه شماره 13 فصل پاییز سال 1392

پاییز 1392 - شماره (13)- سال 4 میزان بازدید : 1567
بررسی حس مکان در باغ ایرانی و بوستان های امروزین مطالعه موردی: باغ دولت آباد یزد و بوستان آب و آتش تهران نویسندگان: مجتبی انصاری رها بحتویی (نویسنده مسئول) سیدمحمدمهدی حسینی کیا مسعود دادگر صفحات از: 5 - 14 تعداد بازدید: 191 تعداد دانلود: 44
مشاهده چکیده چکیده وابستگی انسان و طبیعت از یک سو و تجربة پیشینیان در ساخت باغ ها و کیفیّت دلنشین ناشی از تلفیق مناسب طبیعت و عناصر مصنوع در آن ها از سوی دیگر، موجب شده است تا اصول طرّاحی این باغ ها مورد توجّه و بررسی قرار گیرد؛ تا بدین وسیله در طرّاحی دوباره بوستان ها، با ایجاد حس های مکانی آشنا، بهداشت روانی انسان در جامعة امروز بازیابی شود. در این پژوهش با عنایت به چیرگی ماشین در عصر صنعتی، چگونگی تجلّی حس مکان در باغ ایرانی (به معنای سنتی) و بوستان های امروزین شهری بررسی شده است. برای پاسخ به این مهم، با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، میدانی و مقالات منتشرشده و با بهره گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی شاخصه های کالبدی حس مکان در دو نمونه موردی، به منظور شناخت نقاط قوّت و ضعف مناظر شهری با توجّه به نیازمندی های مراجعان و نقش این گونه فضاها در ارتقای کیفیّت زندگی و محیط شهری، مورد ارزیابی قرار گرفته است. در خاتمه این نتیجه حاصل شد که درک متقابل انسان و محیط مادی و هم چنین نوع فعالیّتی که در آن رخ می دهد، منجر به شکل گیری خاطره در ذهن انسان طرّاح می شود؛ خاطراتی که در طول زمان به واسطة معنی و روح خاص خود ماندگار می شوند. واژگان کلیدی حس مکان، باغ ایرانی، بوستان، باغ دولت آباد یزد، بوستان آب و آتش، دریافت مقاله دریافت چکیده
تحلیلی بر سیر تحوّل مفاهیم و الگوی کالبدی مساجد در دوره های چهارگانه معماری ایرانی نویسندگان: پریا سعادت جو (نویسنده مسئول) مهدی حمزه نژاد عبدالحمید نقره کار صفحات از: 15 - 30 تعداد بازدید: 180 تعداد دانلود: 59
مشاهده چکیده چکیده مساجد ایرانی با همه تنوعش، اگرچه یکی از مهم ترین مظاهر و افتخارات تمدّن اسلامی است، دربارۀ میزان تطابق آن ها، با ارزش های اصیل اسلامی، دیدگاه های گوناگونی وجود دارد. این میزان تطابق در دوره ها، که گاه خصلت هایی متفاوت دارند، فرق می کند؛ به طوری که در برخی دوره ها به مفاهیم اسلامی نزدیک تر و در برخی دوره ها دورتر شده است. این مقاله برای بررسی تطبیقی این مسأله، با بهره گیری از مفاهیم پایة عرفان اسلامی از قبیل تشبیه، تنزیه، جمال و جلال به گونه شناسی مفهومی مساجد و معرفی شاخصه های هر گونه می پردازد. هدف تحقیق، بررسی این مفاهیم و تبیین آن ها در سبک های مختلف معماری ایرانی ـ اسلامی (خراسانی، رازی، آذری و اصفهانی) است تا بتواند با تفکیک ارزش گذاری محتوایی و کالبدی دوره های تاریخی، راهی برای بهره گیری صحیح از الگوهای تاریخی برای مساجد معاصر معرفی کند. در گام نخست، با روش استدلال منطقی، مبانی مفهومی مسجد تشریح شده و در گام دوم با روش تاریخ پژوهی تکاملی، سیر تحوّل شاخصه های مربوط به هر مفهوم، در خلال دگرگونی ها سبکی مساجد در ایران بررسی شده است. نتایج نشان می دهد از بُعد تشبیه و تنزیه، مساجد دورة نخست بیش تر تنزیهی و کارکردی بوده اند و در دوره های بعد با رشد خیال انگیزی تشبیهی، مساجد به سمت نشانه گرایی و تزیین حرکت کرده اند. این موضوع تا دورة آذری که اوج خیال انگیزی تشبیهی و نمادگرایی است، ادامه داشت تا در دورة صفویه به تعادلی بین تشبیه و تنزیه رسید. از بعد جمال و جلال در بیش تر دوره ها تعادل بینابینی دیده می شود. در عین حال می توان تا حدودی مساجد اولیّه را به خاطر سادگی بیش از حد، جلالی تر و مساجد آذری را به خاطر افراط در تزیین، جمالی تر دانست. در موارد معدودی از عصر آذری و صفوی مساجدی را می توان نام برد که خارج از حد تعادل، حالتی افراطی در جمال و تشبیه دارند. واژگان کلیدی مسجد، جمال، جلال، تشبیه، تنزیه، دریافت مقاله دریافت چکیده
تجربه ساخت مصلا در معماری معاصر ایران نویسندگان: محمدجواد مهدوی نژاد (نویسنده مسئول) مهتاب کامیاب صفحات از: 31 - 44 تعداد بازدید: 153 تعداد دانلود: 31
مشاهده چکیده چکیده در معماری معاصر ایران، نمونه های متنوعی از مساجد مشاهده می شود و ادبیات موضوع نشان دهندة آن است که مساجد و مصلا ها مرکز انتشار مباحثی دربارة مسائل اجتماعی زمان خود بوده و رابطة مستقیمی با تمامی اقشار جامعه برقرار نموده اند. عملکرد این گونه بناها تنها ترویج شعائر مذهبی نبوده، بلکه سایر عوامل مؤثّر در زندگی اجتماعی مردم را نیز در بر گرفته است. برخی مصلا ها نیز چنین کارکردهایی داشته اند. پرسشی که در این پژوهش پس از بررسی مصلاهای دوران گذشته و مقایسه آن ها با مصلاهای معاصر مطرح می شود، این است که طرّاحان این گونه فضاهای مذهبی با چه مسائلی روبه رو بوده اند؟ چه ضوابط و مقرّراتی را درطرّاحی مورد نظر داشته اند؟ برای پاسخ گویی به پرسش های تحقیق، در ابتدا چیستی مفهوم «مصلا» و فلسفة وجودی آن تبیین و سپس بر اساس آن چارچوب نظری پژوهش تدوین گردید. در مرحلة بعد بر اساس چارچوب نظری ترسیم شده، مصلاهای معاصر ایران تجزیه و تحلیل شده اند. دستاوردهای حاصل از پژوهش، نشان دهندة آن است که درطرّاحی مصلاهای معاصر، ویژگی هایی هم چون، دسترسی های شهری به مجموعه و ارتباط صحیح ترافیکی با محوریّت رفاه مردمی، به کارگیری اصول ساختاردهنده ای در طرح که ریشه در معماری سنّتی دارند، تجهیزات سرمایشی و گرمایشی مناسب و استفاده از مصالح مدرن از موارد مورد نظر طرّاحان بوده است. واژگان کلیدی مصلا، ضوابط و مقررات، هویّت ایرانی- اسلامی، معماری معاصر ایران، دریافت مقاله دریافت چکیده
علل بروز تعارض های اجتماعی در حفاظت از میراث معماری مطالعه موردی: مجموعة ثبت جهانی گنبد و ارگ سلطانیه نویسندگان: علیرضا رازقی (نویسنده مسئول) محمدتقی پیربابایی حمید ندیمی صفحات از: 45 - 54 تعداد بازدید: 160 تعداد دانلود: 28
مشاهده چکیده چکیده موضوع حفاظت از میراث فرهنگی در شهر سلطانیه زنجان به لحاظ قرارگیری مجموعة میراث جهانی گنبد و ارگ سلطانیه در این شهر از اهمیّت و جایگاه ویژه ای برخوردار است. این مقاله در صدد شناخت تعارض های اجتماعی در حفاظت از گنبد و ارگ سلطانیه است كه با بهره گیری از روش پیمایش های میدانی مرتبط با موضوع انجام یافته است. چارچوب نظری تحقیق مبتنی بر تعمیم مباحث روان شناسی اجتماعی به موضوع حفاظت مردمی از میراث فرهنگی معماری است. بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که مجموعه ای از عوامل در بروز تنش و تعارض های اجتماعی در حوزة حفاظت از میراث فرهنگی معماری در این شهر مؤثر بوده است. از جمله مهم ترین عوامل عبارتند از: کمبود هم پیوندی میان اصول و مبانی میراث فرهنگی با نیاز ها و تقاضای مردمی، تملک یک بارۀ حدود 10 هکتار از شهر کوچک سلطانیه به عنوان عرصة گنبد و ارگ پیرامون آن، برخوردهای ناهماهنگ و مقطعی در فرآیند اجرایی تملکات، اختلال در سامان دهی محوطة پیرامون گنبد و دیگر محدوده های تاریخی- فرهنگی شهر، تعارض گروه های اجتماعی شاغل در محدودة عرصة گنبد و ارگ با نظام اداری مربوط به حفاظت. واژگان کلیدی تعارض اجتماعی، حفاظت، میراث معماری، گنبد و ارگ سلطانیه، دریافت مقاله دریافت چکیده
عناصر کالبدی معماری ایرانی ـ اسلامی بازار قدیم دزفول و ویژگی های آن ها در هدایت جریان هوا نویسندگان: امید رهایی (نویسنده مسئول) شقایق سیستانی کرم پور علی رهایی صفحات از: 55 - 64 تعداد بازدید: 271 تعداد دانلود: 53
مشاهده چکیده چکیده معماری سنّتی شهرهای تاریخی ایران (دوران پس از اسلام) همواره بیانگر فرهنگ ایرانی ـ اسلامی مردم بومی بوده است. علاوه بر این كه محدودیّت های اقلیمی هر منطقه از عوامل اصلی ایجاد سبک های خاص معماری است. در این میان بازار سنّتی در شهرهای ایرانی ـ اسلامی، مهم ترین کانون فعّالیّت های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بوده است و سامانة بسیار منظمی به شمار می رود. مقالة حاضر به بررسی عناصر منحصر به فرد معماری ایرانی ـ اسلامی بازار قدیم دزفول می پردازد و تلاش دارد تا ضمن شناسایی ویژگی های کالبدی آن ها، توجیهی بر علل شکل گیری آن ها، با توجّه به محدودیّت های اقلیمی و لزوم برقراری و هدایت جریان دائمی هوا در فضاهای داخلی، بیابد. برای این منظور از روشی ترکیبی استفاده شد: در مرحله اول با تدوین راهبردی تجربی، عناصر بومی معماری ایرانی ـ اسلامی بازار (متغیّرهای تحقیق) شناسایی و داده های پژوهش گردآوری شدند. تحلیل ها بر روی داده ها با استفاده از روش توصیفی ـ مقایسه ای صورت گرفت. به منظور تأیید نتایج، جریان هوای داخل در نمونة انتخابی با روش CFD شبیه سازی شد. نتایج نشان می دهد که موقعیت فضاهای پر و خالی، میدانچه ها، تناسبات بازار و موقعیّت بازشوها در بازار سامانه ای منظم را تشکیل داده است که بر اساس یافته های این پژوهش، شرایط جریان هوا (متغیر وابسته) را در بازار تعیین می کنند و تغییرات در وضعیت هریک، موجب برهم زدن سامانه، شرایط آسایش و متعاقباً مختل شدن عملکرد آن (به عنوان یکی از مهم-ترین عوامل هویت دهنده به شهر ایرانی اسلامی) می گردد و هم چنان که در توسعه بازار و مرمت آن مشاهده گردیده است، آن را به یک نماد غیر عملکردی تبدیل می نماید. پژوهش حاضر ضمن بررسی رابطه بین عناصر ایرانی اسلامی مذکور، راهکارهایی اجرایی را در توسعه و احیای بازار ارائه می دهد. واژگان کلیدی معماری ایرانی ـ اسلامی، اجزای کالبدی، جریان هوا، بازار کهنه دزفول. دریافت مقاله دریافت چکیده
بررسی تطبیقی عناصر کالبدی محلّه های قدیمی شیراز با شاخصه های رویکرد CPTED نویسندگان: محمدرضا محسنی (نویسنده مسئول) اهورا زندی آتشبار محمد مسعود صفحات از: 65 - 72 تعداد بازدید: 166 تعداد دانلود: 37
مشاهده چکیده چکیده فضای همسایگی و محلّه، موضوعی است که در معماری معاصر شهرها به فراموشی سپرده شده است. با توجّه به افزایش کمّی محلّه ها و هم چنین افزایش نگاه یک سویه کالبدی به آن ها، از امنیّت آن ها کاسته شده و در نتیجه ظرفیّت جرم خیزی، در فضاهای مسکونی و ترس از وقوع جرم در ساکنان محلّه ها، افزایش یافته است. در طرّاحی محیطی، رویکرد CPTED یکی از کارآمدترین رویکردها در مبحث افزایش امنیّت است. محور اصلی این مقاله بررسی میزان مطابقت عناصر کالبدی محلّه های قدیمی شیراز با شاخص های رویکرد CPTED است. روش تحقیق ترکیبی از روش های توصیفی و تحلیلی، تفسیری ـ تاریخی است که اطلاعات مورد نیاز با استفاده از ابزارهای برداشت تصویری سامان مند، چک لیست های نظارتی و منابع اسنادی گردآوری شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که اصول به کاررفته در طرّاحی محلّه های تاریخی شهر شیراز به اصول پایدار این رویکرد نزدیک است. این پژوهش مدخلی را برای بومی سازی رویکردهایی کارا از این دست ارائه می دهد که می تواند به افزایش امنیّت محلّه های مسکونی کمک شایانی کند. دسترسی به این هدف که موضوع جستار این تحقیق بوده است در قالب نتیجه گیری ارائه شده است. بر این مبنا، با توجّه به هویّت محلّه های مسکونی ایرانی، راهکارهایی بر اساس رویکرد CPTED ارائه شده است که در نظر گرفتن آن ها در روند طرّاحی، می تواند به افزایش امنیّت محلّه های مسکونی طرّاحی شده، متناسب با هویّت ایرانی منجر شود. واژگان کلیدی امنیّت، محلّه مسکونی، شیراز، رویکرد CPTED، دریافت مقاله دریافت چکیده
ربط کیفیّات تألیفی در ادراک معماری اسلامی ایران نویسندگان: سیاوش صابری کاخکی (نویسنده مسئول) صفحات از: 73 - 81 تعداد بازدید: 155 تعداد دانلود: 40
مشاهده چکیده چکیده فرآیند ادراک در معماری و طرّاحی محیط امری پیچیده است. این پیچیدگی، موجب تدوین و ارائة نظریّه های مختلفی در این خصوص شده است. نظریّة گشتالت با رویکرد درک فضا از طریق برآیندی از استقرار نیروهای موجود در فضا، از آن جمله است. این نظریّه به سازمان دهی ادراک توسط اشکال، معطوف است. نظریّه های دیگر چون نظریّة کنش متقابل که به تأثیر متقابل موضوع و فرد ادراک کننده می پردازد و ماهیّتی احتمال گرایانه دارد و نظریّة اکولوژیک ادراک که به مجموعه ویژگی های حسی و تجربی فرد و نیز ویژگی های شکلی محیط توجّه می کند؛ رویکردی، به طور نسبی، فرهنگ گرا دارند. این رویکردها با توّجه به معنا، ارزش و نگرش در فرآیند ادراک در معماری و طرّاحی نشان می دهند که تبیین فرآیند ادراک، وابسته به شناخت مؤلّفه های فرهنگی مؤثّر بر آن است. این مقاله با بررسی چنین فرآیندی در جهان اندیشة ایرانی ازطریق بررسی متون تاریخی بر جای مانده، نشان می دهد که امر ادراک، در ابتدا علاوه بر حواس ظاهری، بر مؤلّفه های حواس باطنی استوار دانسته می شد. به تدریج و با تکمیل این نظریّه ها امروزه، ادراک را به ربط کیفیّات تألیفی، و با در نظر گرفتن تمام ابزارهای موجود كه توسط مؤلف اثر هنری سامان می یابد، وابسته می دانند. واژگان کلیدی ادراک، معماری، حواس ظاهری، حواس باطنی، كیفیّات تألیفی، دریافت مقاله دریافت چکیده
گونه شناسی بقاع متبرّکة لاهیجان نویسندگان: مینو خاکپور (نویسنده مسئول) صفحات از: 82 - 92 تعداد بازدید: 166 تعداد دانلود: 36
مشاهده چکیده چکیده معماری گیلان از ویژگی های خاص کالبدی برخوردار است که برخاسته از شرایط آب و هوایی معتدل و مرطوب است. رطوبت اشباع در هوا و بالا بودن سطح آب های زیرزمینی و اثرگذاری بر کالبد بنا، شکل معماری را متأثر از این شرایط كرده است. معمار گیلانی که به دلایل اقلیمی، اصرار به ساخت ایوان، کرسی چینی و سقف شیب دار دارد، با در نظر گرفتن این نکته که معماری آرامگاهی، ویژگی های رفتاری معماری مسکونی را ندارد، شکل کالبد بنا را تابعی از عملکرد آن در تطابق با اقلیم می داند. این مقاله با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن توصیف عناصر اقلیمی معماری گیلان، و برشمردن بخشی از تاریخ لاهیجان که بر تعدّد بقاع در منطقه مؤثر بوده، معماری بقاع متبرّكه و عناصر شكل دهنده به آن را به بحث گذاشته است. نگارنده با انتخاب چند بقعة شاخص و کم تر تغییر شکل یافته در معماری لاهیجان سعی در به دست آوردن الگوهایی مشابه در معماری بقاع متبرّکه در این منطقه از ایران را دارد. از یافته های این تحقیق می توان به الگویی مشابه در شکل مدفن، نسبت فضای باز و بسته، دیوارها، سقف ها، تزیین ها و تعداد ایوان ها در بناهای زیارتی لاهیجان اشاره نمود. واژگان کلیدی اقلیم، مقبره، ایوان، سقف، صحن، مدفن، لاهیجان، دریافت مقاله دریافت چکیده

شماره های پیشین

دوره هشتم (تعداد شماره: 3)

شماره 31 - بهار (1397)

شماره 29 - پاییز (1396)

شماره 30 - زمستان (1396)

دوره هفتم (تعداد شماره: 4)

شماره 25 - پاییز (1395)

شماره 26 - زمستان (1395)

شماره 27 - بهار (1396)

شماره 28 - تابستان (1396)

دوره ششم (تعداد شماره: 4)

شماره 21 - پاییز (1394)

شماره 22 - زمستان (1394)

شماره 23 - بهار (1395)

شماره 24 - تابستان (1395)

دوره پنجم (تعداد شماره: 4)

شماره 17 - پاییز (1393)

شماره 18 - زمستان (1393)

شماره 19 - بهار (1394)

شماره 20 - تابستان (1394)

دوره چهارم (تعداد شماره: 4)

شماره 13 - پاییز (1392)

شماره 14 - زمستان (1392)

شماره 15 - بهار (1393)

شماره 16 - تابستان (1393)

دوره سوم (تعداد شماره: 4)

شماره 9 - پاییز (1391)

شماره 10 - زمستان (1391)

شماره 11 - بهار (1392)

شماره 12 - تابستان (1392)

دوره دوم (تعداد شماره: 4)

شماره 5 - پاییز (1390)

شماره 6 - زمستان (1390)

شماره 7 - بهار (1391)

شماره 8 - تابستان (1391)

دوره اول (تعداد شماره: 4)

شماره 1 - پاییز (1389)

شماره 2 - زمستان (1389)

شماره 3 - بهار (1390)

شماره 4 - تابستان (1390)

شناسنامه نشریه

نام نشریه

مطالعات شهر ایرانی اسلامی

صاحب امتیاز

پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری

مدیر مسئول

دکتر حمید آیتی

سردبیر

دکتر احمد پوراحمد

رتبة نشریه

علمی- پژوهشی

موضوع نشریه

معماری و شهرسازی

معاون سردبیر

دکتر حمیدرضا بابایی

مدیر داخلی

مهندس مسعود دادگر

مدیر اداره نشریات علمی

مهندس منصور ندیری

چکیده

واژگان کلیدی

چکیده

واژگان کلیدی

چکیده

واژگان کلیدی

چکیده

واژگان کلیدی

چکیده

واژگان کلیدی

چکیده

واژگان کلیدی

چکیده

واژگان کلیدی

چکیده

واژگان کلیدی