مطالعۀ چگونگی ارتباط مراسم آیینی عزاداری ایام محرّم و شهر نایین   

یوسف یوسفی کارشناسی ارشد معماری منظر، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

میترا آزاد استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

مهدی سلطانی محمدی کارشناسی ارشد ارشد مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی، دانشدانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران (نویسنده مسئول mehdi.soltani225@gmail.com)

صفحات از: 37 - 50

 تعداد بازدید:  203    تعداد دانلود:  64

چکیده

برگزاری آیین و رسوم مختلف در هر جامعه‌ای تقویت‌کنندۀ پیوندهای اجتماعی آن جامعه محسوب می‌شود. در این میان در فرهنگ شیعه مراسم عزاداری ایام محرّم دارای اعتبار معنایی با ارزشی است و زمینه‌ساز مجموعه‌ای از آیین‌هایی شده که به مرور عملکردهای اجتماعی متنوعی یافته و جزئی از فرهنگ عامه شده است. در دورۀ قاجار به دلیل نقشی که مذهب و مراسم مذهبی در حیات اجتماعی این دوره پیدا کرد، مکان‌هایی خاص برای برگزاری این مراسم که -مهم‌ترین آنها آیین‌های عاشورایی بود- به وجود آمدند. در نایین نظام فضایی میدان- حسینیّه (متشکل از میدان‌های بدنه‌سازی شده و قالب کالبدی حسینیّه)، تحت تأثیر این آیین‌ها در دورۀ قاجار ایجاد شد. مقالة حاضر در پی تبیین نحوۀ تعامل مراسم و مناسک آیینی به ویژه مراسم عزاداری ایام محرّم و صفر به عنوان عامل هویّتی و فرهنگی با شهر نایین است . در تعامل بین آیین‌های عاشورایی و شهر نایین، نتایج پرسشنامه‌ها در کنار تحلیل‌های نظری نشان داد که از لحاظ ویژگی‌های کالبدی باعث ایجاد عناصر و فضاهایی خاص در دورۀ قاجار در نایین شده (میدان- حسینیّه‌های هفت‌گانه) که به عنوان مهم‌ترین فضا و عنصر آیینی به فضای شهری مراکز محلّه‌ها شکل داده و عاملی مهم در ساختار نظام فضایی و انسجام کالبدی آن به شمار می‌روند. هم‌چنین آیین‌های عزاداری به دلیل این‌که منطبق با باورها و اعتقادهای ساکنان شهر است، باعث معنادار شدن فضاهای مرتبط با آن شده و در هویّت‌بخشی به فضاها و حس تعلّق به آنها تأثیرگذار بوده است. اجرای این آیین‌ها در همۀ ابعاد با نقش‌پذیری و شرکت گستردۀ مردم انجام می‌پذیرد و در نتیجه تجربۀ این کار گروهی در انجام امور و هماهنگی با یکدیگر، زمینه‌ساز ایجاد انسجام اجتماعی و همبستگی محلی درگسترۀ برگزاری آن می‌شود.

واژگان کلیدی

آیین‌های عاشورایی، میدان- حسینیّه، فضای شهری، نایین