امکان‌سنجی مجاورت مساجد شیعه و سنی با رویکرد افزایش پایداری اجتماعی (مطالعة موردی: مساجد جامع شهر گنبد کاووس)   

مهدی حمزه نژاد استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت (نویسنده مسئول hamzenejad@iust.ac.ir)

شکوفه واحددهکردی کارشناس ارشد معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شوشتر

صفحات از: 53 - 62

 تعداد بازدید:  105    تعداد دانلود:  38

چکیده

دین اسلام در گذر زمان شاهد پیدایش فرقه‌های متعدّدی بوده است. به نظر می‌رسد انشعاب‌های دینی و فرقه‌ای غالباً با کشمکش‌ها و ناپایداری اجتماعی همراه است. این نکته نیاز به شناخت و نزدیکی فرقه‌های مذهبی را به‌یکدیگر به شیوه‌ای حقیقی و پایدار بیش‌تر می‌کند. مساجد به عنوان پایگاهی برای گردهمایی مسلمانان، مکان‌هایی برای تحولات، بویژه حل اختلاف‌ها و آسیب‌های اجتماعی بوده است. پایین بودن سطح تعاملات اجتماعی بین مذاهب دینی و ایجاد مساجد با تقابل مکانی و هویّتی در شهرهای چند مذهبی به عنوان مسأله اصلی این تحقیق مطرح شد. این مقاله در پی پاسخگویی به این سؤال است که چه شکلی از مجاورت مساجد فرقه‌های تشیّع و تسنّن، باعث تقویت وحدت و بهبود روابط میان‌فرقه‌ای و اجتماعی و جلوگیری از بحران در کشور می‌شود؟. روش تحقیق، شیوة استدلالی-تحلیلی و نظرسنجی و مصاحبه در دو سطح خبرگان و عموم مردم انتخاب شد. برای دست‌یابی به هدف تحقیق، ابتدا مبانی و کارکردهای اجتماعی مساجد و آسیب‌های تعدد فرق و فرقه‌گرایی بر روابط اجتماعی مطرح و سپس با روش پیمایش و مصاحبة ساختار‌یافته مجاورت مساجد و شیوه‌های ترکیب مساجد امکان‌سنجی شده است. جمعیّت آماری این پژوهش، معماران و جامعه‌شناسان و عالمان دینی دو فرقه و مردم حاضر در مساجد بودند. نتیجة تحقیق حاکی از آن است که اکثریت پاسخگویان بر مجاورت مساجد فرقه‌های تشیّع و اهل‌تسنن و تأثیر مستقیم آن بر تعاملات اجتماعی تأکید دارند، ضمن این‌که نقش مؤلفه‌های کالبدی و محیط فیزیکی به عنوان بستر شکل‌گیری روابط ساده و پیچیدۀ اجتماعی را نمی‌توان نادیده گرفت، از میان چهار رویکرد جدایی کامل، هم‌جواری، هم‌جواری نیمه‌ترکیبی و یکپارچگی، رویکرد هم‌جواری نیمه ترکیبی مورد اشاره و توجّه قرار گرفت. البته این رویکرد هم در سنت تاریخی و هم در آرای اسلام‌شناسان وحدت‌گرای معاصر به وفور دیده می‌شود.

واژگان کلیدی

مسجد، تعاملات اجتماعی، پایداری اجتماعی، شیعه، اهل سنت